Dynastia Jagiellonów w Polsce

Urszula Borowska

WAŻNA KSIĄŻKA O JAGIELLONACH

Omawiana książka ukazała się w serii poświęconej polskim domom panującym. W odróżnieniu od tomów poświęconych Piastom (autorstwa Marka Barańskiego) i Wazom  (Stefanii Ochman-Staniszewskiej) Urszula Borkowska, historyk związana z lubelskim środowiskiem naukowym, specjalizująca się w epoce jagiellońskiej, zaproponowała  ujęcie autorskie. Część pierwsza (Monarchia czterech pokoleń Jagiellonów) to bardzo skrótowe przedstawienie dziejów rządów Jagiellonów na tle historii państwa polsko-litewskiego oraz omówienie jego geografii i ustroju. W rozdziale drugim czytamy o jagiellońskim dworze (czy raczej dworach). Jego dopełnieniem jest ostatnia część (Władcy i ich rodziny), poświęcona kulturze materialnej dworu, edukacji Jagiellonów oraz ich życiu duchowemu. Widać w tym odbicie zainteresowań autorki, koncentrujących się na życiu religijnym i dworskim Jagiellonów. Dwa ostatnie rozdziały są syntezą jej wieloletnich badań i stworzonej przez nią szkoły.

Opis:

To pierwsza próba całościowego spojrzenia na tak ważne zjawisko jak polsko-litewski dwór monarszy z czasów Jagiellonów: jego organizację, urzędy i służby dworskie, życie codzienne i świąteczne oraz ewolucję, jaką przeszedł od panowania Władysława Jagiełły po rządy Zygmunta Augusta. Podobnie rzecz się ma ze spojrzeniem z perspektywy czterech pokoleń na jagiellońską edukację i religijność. Ustalenia z rozdziałów drugiego i trzeciego z pewnością wejdą do obiegu naukowego i będą inspiracją dla dalszych poszukiwań. Zasługują na więcej niż pochwałę - na dogłębną dyskusję.  

Inaczej rzecz się ma z rozdziałem pierwszym, nieprzystającym do pozostałych. Podstawowym problemem jest masa błędów faktograficznych (przede wszystkim chronologicznych), jakie w nim znajdujemy. Poza oczywistymi  literówkami, jak błąd w dacie śmierci brata Jagiełły Wigunta-Aleksandra (jest 1302, winno być 1392), nie brakuje pomyłek trudnych do wytłumaczenia, wręcz rażących.

W podrozdziale Kraj i jego mieszkańcy w opisie części składowych Królestwa Polskiego, wymieniając województwa Wielkopolski, pominięto województwo sieradzkie. Przeczytać możemy również, że [Władysław – przyp. R.J.] Opolczyk otrzymał także od Ludwika [Andegaweńskiego - R.J.] ziemię dobrzyńską, którą zastawił Krzyżakom, ale Władysław Jagiełło w 1404 r. wykupił ją z rąk zakonu […] Raz jeszcze zagarnięta w 1409 r. przez Krzyżaków, wróciła do Polski na mocy traktatu pokojowego w Toruniu w 1411 r. i otrzymała status województwa dobrzyńskiego. Mamy tu dwa błędy: po pierwsze, Jagiełło wykupił ziemię dobrzyńską  po pokoju w Raciążku, a więc po 1405 roku, a po drugie - ziemia dobrzyńska nie została nowym województwem, lecz  wcielono ją do województwa inowrocławskiego. Błędnie przedstawiono także chronologię większości jagiellońskich inkorporacji: ziemię gostyńską wcielono do Korony w 1462 roku (a nie w 1468), sochaczewską – w 1476 roku (a nie 1468 ), księstwo oświęcimskie – w 1457 roku (a nie w 1456 roku), księstwo zatorskie – w 1513 roku (a nie 1494).

Rażących błędów nie brakuje również w opisie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pominięto istnienie województwa kijowskiego, natomiast wykreowano dwa nigdy nieistniejące - słonimskie i wołkowyskie. Zupełnym nieporozumieniem jest podanie, że głównymi miastami województwa podlaskiego były Białystok, Grodno i Łuków. Nic się nie zgadza: Białystok miastem stał się dopiero w XVII wieku, Grodno leżało w litewskim województwie trockim, a Łuków to województwo lubelskie, a więc Korona.       

 O ile w podrozdziale Dzieje polityczne większych zastrzeżeń nie budzi przedstawienie dziejów państwa Jagiellonów - może poza dyskusyjną oceną rządów Jana Olbrachta (negatywną) i Aleksandra (pozytywną) - o tyle co krok znajdujemy błędne daty wydarzeń historycznych. Korekty wymagają tak podstawowe dane jak data ślubu Władysława Jagiełły z Anną Cylejską (1402, a nie 1401), daty dzienne śmierci synów Kazimierza Jagiellończyka – kardynała Fryderyka i króla Aleksandra, czy wreszcie polskiej koronacji Władysława Warneńczyka (23 sierpnia, a nie 25 lipca 1434 roku). Natomiast w zdaniu:  Znaczenie Włoszki [tj. królowej Bony – przyp. R.J.] wzrosło, gdy 1 lipca 1521 r. prowadzącemu wojnę w Prusach królowi urodziła syna, Zygmunta Augusta, po córce, która przyszła na świat w 1520 r., mamy aż dwa błędy – ostatni Jagiellon na polskim tronie przyszedł na świat 1 sierpnia 1520 roku, a jego starsza siostra 18 stycznia 1519 roku. Co gorsza, błędy pojawiają się w chronologii tak fundamentalnych dla dziejów dynastii wydarzeń jak lubelska elekcja, chrzest oraz koronacja Władysława Jagiełły – zamiast odpowiednio: 12 lutego, 17 lutego i 4 marca 1386 roku, mamy w książce 2 lutego, 14 lutego oraz 18 lutego.

Nie zgadzają się daty dwóch bardzo ważnych bitew: pod Chojnicami (nie w sierpniu, lecz dokładnie 18 września 1454 roku) oraz pod Orszą (w rzeczywistości 8 września 1514 roku). Nie można stwierdzić, że Władysław Jagiełło zmarł na Litwie, a jego ciało przewieziono do Królestwa, ponieważ król zmarł w Gródku, położonym po polskiej stronie granicy. Kolejnym nieporozumieniem jest wymienienie Witebska wśród ośrodków, które podporządkował w XVI wieku wielki książę moskiewski Iwan III. Pomyłki znajdujemy także na wklejce z barwnymi ilustracjami: np. wbrew podpisowi zreprodukowano pieczęć majestatową ostatniego Piasta, czyli Kazimierza Wielkiego, a nie Władysława Jagiełły.

Zarówno ilość, jak i charakter błędów nie są do zaakceptowania w książce polecanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego jako podręcznik akademicki, a więc w publikacji, z której uczyć się mają ci, którzy za chwilę będą uczyć innych. Źle, że nie skorzystano z okazji, jaką był dodruk Dynastii Jagiellonów w Polsce, aby je usunąć i wypuścić książkę na rynek jako wydanie „drugie poprawione”. Szkoda, bo wpadki rzucają cień na tę ważną i potrzebną pozycję.

Rafał Jaworski

Urszula Borkowska

Dynastia Jagiellonów w Polsce

Warszawa 2011

dodano: 2013-07-24