Twierdza Europa. Europejskie fortyfikacje II wojny światowej

J. E. Kaufmann, Robert M. Jurga

wyd. Dom Wydawniczy Rebis

Setki stron opisów umocnień i fortyfikacji rozsianych od Nordkappu po śródziemnomorskie plaże to efekt współpracy Amerykanina z Polakiem. J. E. Kaufmann, wspierany przez Roberta M. Jurgę wspólnie udowadniają, że transoceaniczne wspólnota celów może zaowocować monografią (Twierdza Europa. Europejskie fortyfikacje II wojny światowej), wyróżniającą się poziomem merytorycznym.

Opis:

 Twierdza Europa. Europejskie fortyfikacje II wojny światowej to książka dla grona osób interesujących się Stellungami, Obszarami Warownymi czy Rejonami Umocnionymi. Dużo ciekawych i przystępnie podanych informacji znajdą również laicy, pragnący poznać prawdę na temat bunkrów i fortów. Dzięki monografii Kaufmanna i Jurgi można uzyskać wiedzę o masywnych budowlach żelazobetonowych, leżących obecnie najczęściej na uboczu, a niegdyś strzegących i panujących nad sąsiadującą z nimi okolicą. Nowe wydanie rozwija tematy zasygnalizowane we wcześniejszej pracy J. E. i H. W. Kaufmannów, w tym Maginot Imitations: Major Fortifications of Germany and Neighboring Countries.

Prawie pięćset stron tekstu Twierdzy Europa, omawia rozwój fortyfikacji Starego Kontynentu, wynikający z błędnych wniosków, wyciąganych przez większość wojskowych po „Wielkiej Wojnie”. Piętnaście rozdziałów zostało poświęconych defensywnym rozwiązaniom krajów europejskich w osobnych rozdziałach. Każdy z nich opisuje tło historyczne, lokalizację i topografię bronionego terenu, historię międzywojennych prac fortyfikacyjnych, opis poszczególnych linii i punktów obronnych ze szczegółowym przybliżeniem ich uzbrojenia i wyposażenia oraz wykorzystania w okresie II wojny światowej. Tekst uzupełnia 60 fotografii oraz ponad sto rysunków technicznych i przestrzennych oraz 45 map z zaznaczonymi umocnieniami. Autorzy potwierdzają, że wielomilionowe nakłady Europejczyków mogły zostać wykorzystane na zbożniejszy cel niż budowanie żelbetowych cudeniek, które praktycznie nie odegrały przypisywanej im zbawczej roli. Panzertaktik wymyślona przez oficera łączności zmiotła całe planowanie obrony w oparciu o umocnienia i fortyfikacje – nie wszyscy to zauważyli, czego dowodem spektakularne sukcesy niemieckie.

O dziwo – tym którzy zerwali z pozycyjnym charakterem wojny – Niemcom zostały poświęcone dwa rozdziały (o umocnieniach, wchodzących w skład Westwall i Ostwall oraz osobno potraktowanym Wale Atlantycki). Dzięki bogactwu faktograficznemu, ukazanemu chociażby w Fortyfikacjach Trzeciej Rzeszy, Teksańczyk i Zielonogórzanin dokładnie opisali niemieckie starania w dziedzinie zachowania panowania nad ujarzmioną „Europa Festung”. Podobnie zostały przedstawione informacje dotyczące Francuzów w oparciu wcześniejsze opracowania na temat Linii Maginota, poszerzone o informacje na temat umocnień alpejskich.

Jednak to co stanowi o głównej wartości pracy są fortyfikacje mniejszych państw. Odkryciem mogą okazać się rozdziały o słynnych umocnieniach sudeckich, oddanych przez Czechów w wyniku postanowień układu monachijskiego. Wiele słyszało się o klasie rozwiązań fortyfikacyjnych w terenie górzystym, które miały chronić państwo czechosłowackie na kierunku niemiecki, austriackim i węgierskim oraz cieszyńskim (choć nie na pozostałej części granicy polsko-czechosłowackiej). Grupy warowne starannie uzbrojone przez koncerny Škoda i Zbrojovka mogły się stać trudnoosiągalnymi celami dla Wehrmachtu (choć i tu pojawiają się sprzeczne opinii). Jednak wszystko to zostało podarowane Niemcom (oraz Polakom i Węgrom) w ramach ich pokojowych rewindykacji, a Czesi utracili szansę obrony swojego kraju na przekór postanowieniom mocarstw.

Sąsiadujący rozdział o Polsce ukazuje skalę problemów, z którym spotykała się „zazbrojona prawie na śmierć” II RP. Naszym antenatom trudno było udźwignąć ciężar zbrojeń w obliczu dwóch wrogich sąsiadów, z których każdy dominował nad Drugą Rzplitą. Oczywiście polską myśl fortyfikacyjną zdominowała francuska teoria fortyfikacyjna, w oparciu o którą były rozwijane umocnienia na wschodnich rubieżach oraz w mniejszym stopniu na zachodzie i Pomorzu. Przygotowania obronne były prowadzone w sposób oszczędny, gdyż większość środków Ministerstwa Spraw Wojskowych szła na koszty wegetatywne WP – to dlatego powstało tak niewiele fortyfikacji. Zaplanowany przez polskich sąsiadów niezależnie Blitzkrieg nie dawał jakichkolwiek szansy Polsce w konflikcie z armiami, dysponującymi po dwa, a nawet trzy tysiące czołgów. Żadne Rejony czy Obszary Warowne, nie mówiąc o Odcinkach Ufortyfikowanych nie mogły oprzeć się skoncentrowanej sile dywizji pancernych Wehrmachtu lub korpusów zmechanizowanych Armii Czerwonej.

Autorzy nie pominęli fortyfikacji innych mniejszych krajów, jak Belgia czy Holandia, czy zapomniana już Jugosławia, broniąca swych północnych rubieży przed rewizjonistycznymi sąsiadami. W jednym rozdziale znalazły informacje o greckiej linii Metaksasa, rumuńskich umocnieniach w Besarabii i Alp Transylwańskich oraz ufortyfikowanym obszarze cieśnin tureckich. Arcyciekawy okazał się rozdział o fińskich umocnieniach, choć ograniczony się jedynie do walk w czasie „wojny zimowej” przy pominięciu okresu odwetowej „wojny kontynuacyjnej”, która pozbawiła kraj pełnej suwerenności w ramach finlandyzacji. Zaskoczeniem mogłaby wydawać lektura o umocnieniach brytyjskich, które ograniczały się do skał Dover ze słynnymi 356 mm armatami o nazwach „Winnie” i „The Pooh”. Ale autorzy poświęcili sporo miejsca zarówno obronie wybrzeża, jak i pozycjom ryglowym. Osobne miejsce zajęły informacje o umocnieniach Malty i Gibraltaru.

Twierdza Europa to trafny wybór dla wszystkich osób, pragnących zrozumieć zawiłości fortyfikacyjne. Książka Kaufmanna i Jurgi pozwala usystematyzować wiedzę. Zarówno czytelnikom dobrze znającym problematykę europejskiej architectura militaris, jak laikom, którzy zainteresowali się historią fortyfikacji.

Hubert Kuberski

dodano: 2013-08-15