Proces rytualny. Struktura i antystruktura

Victor Turner

WYDAWNICTWO: PIW

RYTUAŁ A SPOŁECZEŃSTWO

 Victor Turner (1920 - 1983) to jeden z najbardziej wpływowych antropologów współczesnej humanistyki. Chociaż jego zainteresowania badawcze dotyczyły głównie antropologii społecznej, etnografii, antropologii widowisk i religioznawstwa, ustalenia teoretyczne zawarte w jego pracach były i są wykorzystywane także w innych dyscyplinach nauk społecznych. Do najważniejszych osiągnięć należy zbadanie związku między rytuałem a przemianami struktury danej społeczności. Punktem wyjścia dla Turnera była teoria trójfazowości obrzędów przejścia Arnolda van Gennepa, według której rytuały składają się z sekwencji wyłączenia jednostki ze społeczności, okresu przejściowego oraz etapu włączenia do społeczności uczestnika, który nabył w tym procesie nowe cechy. Szkocki badacz przejął od van Gennepa nazwę „liminalny” (od łac. limen – próg) na określenie środkowego etapu rytów przejścia. Oryginalnym wkładem Turnera była analiza symboliczna i społeczna fazy liminalnej. Tej problematyce poświęcił książkę Proces rytualny wydaną w 1969 roku.

Opis:

Liminalność na płaszczyźnie symbolicznej jest kojarzona z tym co święte, a także z odwróceniem czy deformacją symboli i wartości pochodzących ze sfery zhierarchizowanego społeczeństwa oraz ze szczególną wspólnotą, która się wówczas tworzy. Wspólnota ta określana jest przez autora communitas i charakteryzuje się mocno uproszczoną hierarchią (w porównaniu do zwykłego społeczeństwa – nazywanego przez Turnera „strukturą”) oraz wytworzeniem bliższych więzi międzyludzkich. Liminalność jednak – co ważne – nie jest tylko karnawałem, społecznym i kulturowym wentylem bezpieczeństwa, lecz także okolicznością, w której może nastąpić zmiana społeczna, poważna i trwała transformacja danej społeczności.

Badając zjawiska liminalności i communitas, autor najchętniej nawiązuje do swoich obserwacji ludu Ndembu (żyjącego w dzisiejszej Zambii), które prowadził w latach pięćdziesiątych XX wieku, ale odnosi się również do przykładów innych ludów afrykańskich, bengalskiego ruchu religijnego wisznuitów oraz wspólnot hippisowskich. Brytyjski badacz szuka poparcia dla swojej teorii także w historii zachodniej cywilizacji: odwołuje się tu do ruchów milenarystycznych (podstawą jest dla niego książka Normana Cohna W pogoni za milenium, wydana w 1957 roku) oraz do historii franciszkanów (na podstawie pracy Malcolma Lamberta Franciscan Poverty z 1961 roku). W tym drugim przypadku zatrzymuje się dłużej przy postaci św. Franciszka, który był charyzmatycznym przywódcą małej grupy, natomiast obca mu była wielka wspólnota kierująca się abstrakcyjnymi zasadami. Przygląda się też ugrupowaniu franciszkańskich spirytuałów pragnących podtrzymać pierwotną ideę założyciela.

Chociaż szybko pojawiły się zarzuty, że teoria Turnera stosuje się przede wszystkim do społeczeństw tradycyjnych, to jednak – jak się zdaje – ciekawym przedsięwzięciem byłby opis np. karnawału „Solidarności” w kategoriach liminalności i communitas.

Mariusz Dobkowski

Victor Turner

Proces rytualny. Struktura i antystruktura

przeł. E. Dżurak

PIW

Warszawa 2010

dodano: 2011-12-13