Boje polskie 1939-1945. Przewodnik encyklopedyczny

Redakcja: Krzysztof Komorowski

Monumentalny tom "Bojów polskich 1939-1945. Przewodnika encyklopedycznego", zaopatrzony w solidną okładkę i wydrukowany na wysokiej jakości papierze, to księga, która przetrwa więcej niż statystyczna książka z papieru bezchlorowego. Liczący pięćset stron wolumin zawiera 151 haseł poświęconych wszystkim liczącym się bitwom, starciom i potyczkom Polaków walczących podczas II wojny światowej.

Opis:

Zbiorowy charakter publikacji – 25 autorów – pozostał anonimowy, gdyż, poza wykazem ich nazwisk, redakcja nie zadbała o podpisanie ani przedstawienie autorów stosownymi, kilkuzdaniowymi biogramami. Grono autorskie wywodzi się z głównie wojskowych placówek naukowych, jak chociażby: Akademii Obrony Narodowej czy Wojskowego Biura Badań Historycznych. Hagiograficzny wstęp red. Krzysztofa Komorowskiego odnosi się do nadal dominującego "życzeniowego" charakteru części polskiej historiografii. Hasła encyklopedyczne reprezentują wyższy poziom, częściowo nie będąc nacechowane martyrologicznym stylem i potrafiąc postawić trudne pytania, choć nie zawsze.

"Boje polskie" charakteryzuje nierówny poziom merytoryczny haseł – od olśniewających profesjonalizmem, przez przemilczające (opisujące "nie wprost") polskie niepowodzenia, po niezaprzeczalnie rozczarowujące. Anonimowość tekstów uniemożliwia polemikę z ich autorami. Niektóre wybrane bitwy są dłużej opisane, czego przykładem jest Westerplatte. Tekst "bez kontrowersji" to prawie pięć stron, zaś "hurra-patriotyczna" wersja zmagań o Monte Cassino – tylko trzy i pół – przy całkowitym pominięciu zasług Marokańczyków, Algierczyków z "francuskiego" korpusu gen. Juina dla zdobywania Monte Cassino. Hasła zostały uporządkowane alfabetycznie: od afrykańskiej Ain-el-Ghazali po podlwowskie Zboiska. Obok bitew regularnych jednostek w ramach związków operacyjnych, zostały opisane działania partyzanckie w "Bitwie o szyny w Polsce" czy "Walkach partyzanckich na Pomorzu". Osobne miejsce poświęcono działaniom marynarki ("Marynarka Handlowa") oraz jednostek lotniczych ("Lotnictwo w kampanii francuskiej" lub "Cyrk Skalskiego").

Rzetelność i wyważenie niektórych haseł sąsiaduje z powielaniem lub przemilczaniem. Podczas bitwy pod Mełnem "Grupa Operacyjna «Wschód» nie w pełni wykonała zadanie (...), co było m.in. konsekwencją niewłaściwego doboru dowódców związków taktycznych. Jako dowódca nie sprawdził się płk Świtalski, który już w pierwszym dniu wojny załamał się psychicznie". Z drugiej strony, prawdy o szarży z lancami i szablami 3. szwadronu 12. pułku ułanów rotmistrza Hollaka na niemieckie tankietki Pz.Kpfw. IB z 4.Panzerdivision czy późniejszym rozjechaniu 4. szwadronu 21. pułku ułanów nie dowiemy się z kart o Mokrej w "Bojach polskich".

Hasła są bardzo zwięzłe, z wyjątkiem kilku – np. tego o Westerplatte, zawierającego szeroki zarys tła historycznego. Jako przewodnik encyklopedyczny książka pozwala w ciągu kilku sekund sprawdzić OdB sił biorących udział w opisywanym boju, nazwiska dowódców obok informacji o stratach. Jako rodzaj leksykonu "Boje polskie" sprawdzają się dobrze. Jednak największą zaletą przewodnika są materiały kartograficzne. Niemal wszystkie hasła opatrzono mapkami obrazującymi pozycje i ruchy wojsk podczas poszczególnych bitew. Mapy są bardzo przejrzyste i fachowo opracowane. To materiał wręcz bezcenny, ułatwiający obcowanie w tekstem. Choć redakcja dokonała zaskakującej transformacji kolorystycznej, w stosunku do tej, która obowiązuje od lat 30 XX wieku. Zakładała on kolor czerwony jako "swój", zaś niebieski za "wrogi". A w "Bojach polskich" na odwrót – dlaczego?

Przewodnik encyklopedyczny nie zawiera słowniczka wykorzystywanych skrótów, co może okazać się problematyczne w odbiorze przez niewprawionego czytelnika. Brak indeksu – obecnie absolutnie podstawowego narzędzia redakcyjnego – uniemożliwia wyszukiwanie wiadomości związanych z oddziałami lub osobami. W załącznikach zostały zaprezentowane schematy organizacyjne polskich Wielkich Jednostek z każdego z frontów walk Polaków.

"Boje polskie" częściowo wypełniają poważne braki w fachowym, bezstronnym i uczciwym ukazywaniu przeszłości. To mógłby być dobry leksykon dla badaczy i pasjonatów II wojny światowej, ale niektóre z opinii oddają stan badań sprzed wielu lat bez lektury porównawczej w postaci dokumentów (mikrofilmów "aleksandryjskich" lub wizyty we Freiburgu) czy monografii jednostek wrogiej strony. Pomijanie "niemieckiej wersji" jest obecnie niemożliwe do zaakceptowania jako metoda obserwacji wydarzeń sprzed ponad sześciu dekad.

Hubert Kuberski

dodano: 2010-05-30