Nie tylko Enigma. Ryba, która przemówiła

Marek Grajek

Wydawnictwo: PWN

Zagadnienie Enigmy oraz walki dekryptażowej fascynuje polskiego czytelnika od lat – w Polsce nieźle rozpropagowane przez Marka Grajka. Jego najnowsza książka „Nie tylko Enigma. Ryba, która przemówiła” rozwija dotychczasowe wątki projektu „Ultra”, pod którym to kryptonimem Brytyjczycy ukryli swoje najcenniejsze źródła informacji. Po wcześniejszej „Enigmie. Bliżej prawdy”, popularyzującej polski udział w zwycięstwie nad niemieckiej maszyną szyfrującą, dr Grajek zajął się rozwojowymi badaniami w Bletchley Park.

Opis:

Enigma stała się synonimem brytyjskich operacji dekryptażowych, zmierzających do złamania szyfrów wszystkich rodzajów niemieckich sił zbrojnych. Oczywiście nad Wisłą akcentuje się przede wszystkim decydującą (przedwojenną) rolę, jaką w rozpracowaniu niemieckiej maszyny szyfrującej odegrali polscy kryptolodzy z Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego WP. Kwestia autorstwa złamania niemieckich szyfrów jest częstokroć upraszczana w debacie publicznej. A jednocześnie na Zachodzie długo przemilczany był polski wkład, mimo, że trójstronne spotkanie w Pyrach pod Warszawą można było ujawnić o wiele wcześniej po wojnie. Tym razem dr Grajek zajął tematem zapominanym przez Polaków – osiągnięciami brytyjskich (i amerykańskich) kryptologów – jakby wprost proporcjonalnie pomijanymi do osiągnięć poznańskich matematyków. Często umyka fakt, że Enigma była jedną z kilku maszyn szyfrujących, wykorzystywanych przez wojska łączności narodowosocjalistycznych Niemiec.

Któż w dobie internetu pamięta o dalekopisie, umożliwiającym przesyłanie przewodowe lub radiowe depesz i drukowanie ich przez odbiornik. Dalekopisowa transmisji danych to pierwociny technologii cyfrowej, przy czym litery i inne znaki były już zapisywane za pomocą systemu binarnego. Niemcy osiągnęli lepsze możliwości kodowania szyfrem strumieniowym przesyłanych informacji, dzięki maszynom Lorenza (Schlüsselzusatz Lorenz SZ40, SZ42 i SZ42a), współpracującym z dalekopisami. Sam podtytuł książki „Ryba, która przemówiła” odnosi się slangu analityków brytyjskich, określającego zakodowaną łączność dalekopisową mianem „Fish” (ryba), zaś szyfrów maszyn Lorenza i samego urządzenia – „Tunny” (tuńczyk). Autor zaznaczył, że Enigma była używana przez związki i jednostki frontowe, zaś „Tunny” wykorzystywały w łączności sztaby wysokiego szczebla, mając jeszcze większe znaczenie przy planowaniu tak kluczowych działań jak „D-Day”.

W pierwszym rozdziale dr Grajek przedstawił historię telegrafu, eksponując jego, rewolucjonizujące XIX-wieczne pole walki, zastosowanie do celów wojskowych. Kolejne strony autor poświęcił opisowi rozwoju niemieckich technik szyfrowania łączności dalekopisowej. Następnie przybliżył działania dekryptażowe, podejmowane niezależnie od siebie przez wywiady – brytyjski Government Code and Cypher School (GC&CS) i szwedzki Forsvarets Radioanstalt (FRA). Ostatni rozdział został poświęcony wpływowi wojennych odkryć na późniejszy rozwój informatyki i komputerów.

Dr Grajek zrozumiałym językiem opisał złożoną i hermetyczną problematykę, dzięki czemu „Nie tylko Enigma” jest jedną z łatwiej przyswajalnych lektur z historii kryptologii. Anegdoty o wojennym życiu naukowców wzbogacają lekturę książki, werbalizując jako bardziej ludzkich bohaterów, uczestniczących w walce wywiadów. Mniej przejrzyste (dla humanistów) czy może bardziej skomplikowane opisy szyfrów oraz metod ich łamania zostały przeniesione do wydzielonych ramek. Autor zdawał sobie sprawę, że w ten sposób kwestie „techniczne” nie utrudnią narracji czytelnikowi, niechętnemu wzorom matematycznym. Jednocześnie będą to „zony” dla fascynatów nauk ścisłych, czy łamigłówek. Uwagę zwraca szata edytorska, sygnalizująca znaczenie kryptologii w zmiennych losach II wojny światowej i przyczyniająca się do zwycięstwa nad Niemcami. Ciekawym i estetycznym rozwiązaniem okazała się oryginalna czcionka, wykorzystana w inicjałach, bazująca na taśmie perforowanej, używanej niegdyś przez dalekopisy.

„Nie tylko Enigma. Ryba, która przemówiła” to książka dla wymagającego czytelnika, wprowadzonego w tematykę choćby przez wcześniejsze tytuły dr Grajka. Pasjonujący epizod II wojny światowej został emocjonujący opisany z myślą o osobach zainteresowanych historią wywiadu oraz techniki, w tym szczególnie początkami informatyki („Before Computers – ”BC) oraz łączności. Chciałoby się aby autor zainteresował się i opisał to, co działo się na froncie wschodnim, a może nawet szerzej kryptografię sowiecką i antysowiecką. Ponadto oczywiście należałoby doprowadzić do jak najszybszego udostępnienia po angielsku książki dr Grajka.

Hubert Kuberski

dodano: 2014-04-21