Pamiętniki historyi życia i czynów Jana III Sobieskiego
Philippe Dupont
WYDAWNICTWO: MUZEUM PAŁAC W WILANOWIE
JAN III SOBIESKI À LA FRANÇAISE
Pamięć ludzka bywa krótka. Przebieg dramatycznej obrony Wiednia przed armią turecką wezyra Kara Mustafy i brawurową odsiecz Jana III Sobieskiego w 1683 roku z zapartym tchem śledziła niemal cała Europa – m.in. dzięki wprawnie prowadzonej propagandzie polskiego króla – jednak nie upłynęło dużo wody w Wiśle, a wiedeńska wiktoria została zapomniana. W 1699 roku, trzy lata po śmierci Sobieskiego, François Paulin Dalairac opublikował w Paryżu i Amsterdamie dzieło niezbyt przychylne władcy i Rzeczypospolitej Les anecdotes de Pologne, ou mémoires secrets du règne de Jean Sobieski III du nom.
Opis:
Jak wskazuje tytuł, była to kompilacja sprytnie dobranych relacji i anegdot, które w krzywym zwierciadle ukazywały Polaków, a przede wszystkim naigrawały się z ugruntowanej nad Wisłą i lansowanej w Europie tezy, że państwo polsko-litewskie jest chrześcijańskim przedmurzem Europy. Człowiekiem, który dał odpór tej nieprzychylnej Polsce i Sobieskiemu propagandzie był Filip Dupont (Philippe la Masson), zawodowy żołnierz, inżynier artylerzysta, który jak wielu Francuzów przybył na początku lat siedemdziesiątych XVII wieku do Polski w poszukiwaniu zajęcia odpowiedniego dla swojego stanu i profesji. Trafił pod komendę Sobieskiego, wtedy jeszcze hetmana koronnego, z którym związał się aż do końca swej kariery w Rzeczypospolitej. Jednak nawet po powrocie do Francji pozostał wierny zmarłemu protektorowi, pozostając na służbie królowej wdowy Marii Kazimiery Sobieskiej aż do jej śmierci w 1717 roku. W ostatnich latach życia (zmarł po 1725 roku) napisał Pamiętniki do historii życia i czynów Jana III Sobieskiego, króla polskiego”, które były nie tylko hołdem dla władcy i wodza najwyższej próby, ale także próbą przybliżenia zachodnioeuropejskiemu czytelnikowi najnowszej historii kraju leżącego na wschodnich rubieżach Europy. Niestety, jego dzieło nie zostało wydane drukiem.
Pamiętniki Duponta pierwszy raz opublikował w Warszawie - w języku oryginału - Ignacy Janicki dopiero w 1885 roku. Francuskojęzyczna edycja, choć fachowo opracowana od strony lingwistycznej i naukowej, z oczywistych powodów przez dziesięciolecia była niedostępna szerszemu kręgowi czytelników. Za spopularyzowanie tego cennego źródła do dziejów panowania jednego z najciekawszych władców Rzeczypospolitej zabrali się Beata Spieralska i Dariusz Milewski. Dzięki nim niedawno ukazało się polskojęzyczne wydanie (w oparciu o pierwodruk Janickiego).
Edycja jest starannie przygotowana zarówno od strony językowej (dobry przekład), jak i krytycznej. Całości dopełnia bogaty materiał ilustracyjny. Podobnie jak w edycji Janickiego wspomnieniom Duponta towarzysza trzy krótkie teksty, w których Francuz przedstawia wybrane aspekty wojskowości swej epoki: „Tatarski sposób wojowania”, „Praktyka wojsk polskich zaopatrywania się w pożywienie przed rozpoczęciem kampanii” oraz „Wzmianka o bitwie morskiej” (poświęcona starciu morskiemu floty holenderskiej z francusko-angielską pod Texel w 1694 roku).
Dzieło Duponta to cenny materiał przede wszystkim dla historyków wojskowości, bowiem autor wprawnym okiem żołnierza przedstawił serię kampanii wojennych Jana Sobieskiego, począwszy od jego wiktorii chocimskiej z 1673 roku poprzez walki pod Lwowem i Żurawnem w latach 1675 - 1676 oraz Wiedniem w 1683 roku, a skończywszy na nieudanych wyprawach na Podole (próba odzyskania Kamieńca Podolskiego) i do Mołdawii w 1687 i 1691 roku. Ta ostatnia kampania okazała się dla Sobieskiego szczególnym rozczarowaniem: ostatecznie runęły wtedy jego plany zmuszenia Turków do oddania Kamieńca Podolskiego (kontrola nad Mołdawią pozwalała odciąć od zaopatrzenia wojska tureckie w tej newralgicznej podolskiej twierdzy). Fiasko polityki mołdawskiej oznaczało również kres marzeń króla o wykrojeniu udzielnego księstwa dla syna Jakuba (koncepcja synowskiej elekcji vivente rege na tron Rzeczypospolitej upadła trzy lata wcześniej na sejmie grodzieńskim).
Mamy, rzecz jasna, do czynienia z apoteozą Jana III Sobieskiego, jednak jest to ciekawe spojrzenie świadka na ostatnie zwycięstwa oręża polskiego przed okresem upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku.
Tomasz Bohun
Philippe Dupont
Pamiętniki historyi życia i czynów Jana III Sobieskiego
przeł. Beata Spieralska
wstęp i oprac. Dariusz Milewski
Muzeum Pałac w Wilanowie
Warszawa 2011
dodano: 2012-01-11
