Stan chłopski w Księstwie Warszawskim w świetle akt sądowych

Tomasz Opaliński

Wydawnictwo DiG, Warszawa 2020

Historia ludowa przeżywa ostatnio renesans popularności. Byłoby dobrze, aby ujęcia publicystyczne miały podbudowę w rzetelnych badaniach naukowych. Do takich niewątpliwie należy przedstawiana praca Tomasza Opalińskiego.

Opis:

W konstytucji Księstwa Warszawskiego zniesiono poddaństwo i wprowadzono równość obywateli wobec prawa. Było to przełomowe rozwiązanie i pozostaje sprawą otwartą, w jakim stopniu je stosowano. Ciekawe światło na to zagadnienie rzucają sprawy z powództwa chłopów przeciwko szlachcie. Kluczowy był już sam fakt, że chłopi mogli pozywać szlachciców. Natomiast prawdziwe zdumienie budzi informacja, że zwykle te sprawy wygrywali − roszczenia cywilne, najczęściej o zapłatę, prawie zawsze. Bardziej skomplikowane były sprawy o pobicie. Prawo Polski przedrozbiorowej, tak jak późniejsze prawo pruskie, sankcjonowało bicie chłopów, którzy niechlujnie wykonywali pańszczyznę. Nowa konstytucja i Kodeks Napoleona zmieniały tę sytuację, ale tylko częściowo, bo nie poszły za nimiszczegółowe regulacje prawne, które unieważniałyby wcześniejsze przepisy pruskie (a Księstwo Warszawskie utworzono przecież z ziem zaboru pruskiego). Wobec tego sądy stawały wobec prawnego dylematu. Rozstrzygały go połowicznie. Jeżeli bicie miało miejsce w trakcie prac pańszczyźnianych, oddalały powództwo, w pozostałych przypadkach wyrokowały na rzecz chłopów, zasądzając niemałe kary, a niekiedy osadzając w areszcie szlachetnie urodzonych. Oznaczało to niemałą ujmę na honorze – przegrać z chłopem w sądzie i jeszcze wylądować w areszcie. Świat się zmieniał.

Oprócz kwestii związanych ze zmianą statusu prawnego włościan znajdziemy w książce ogólne informacje o położeniu chłopów w tamtym okresie, ale też tak szczegółowe dane, jak analfabetyzm, zamożność, kobiety przed sądem, procesy o zniesławienie czy świadomość narodowa wśród ludu. Dla wszystkich zainteresowanych ludową historią Polski lektura obowiązkowa.

dodano: 2022-04-20